Ym mis Medi 1939, cafodd Gwlad Pwyl ei chipio gan yr Almaen a oedd yn cael ei rheoli gan y Blaid Natsïaidd.

Aeth Prydain a Ffrainc i ryfel yn erbyn yr Almaen, a dechreuodd yr Ail Ryfel Byd.

Roedd pobl yn poeni’n fawr. 

Roedden nhw’n gwybod y byddai trefi a dinasoedd yn cael eu bomio. 

Bu'n rhaid i lawer o ddynion ymuno â'r fyddin, yr awyrlu a'r llynges.

Roedd yn rhaid i fenywod weithio mewn ffatrïoedd neu ar ffermydd.

Er mwyn cadw plant yn saff yn y dinasoedd, danfonwyd nhw i aros gyda phobl ddieithr yn y wlad. 

Yr enw ar y plant yma oedd faciwîs.



<table><thead><tr><th scope="col" colspan="2">GAIR ANODD</th></tr></thead><tbody><tr><th scope="row">AWYRLU:</th><td>Nifer o awyrennau a phobl sy’n  sy'n  ymladd ac yn amddiffyn gwlad. yn yr awyr</td></tr></tbody></table>



Pan ddechreuodd yr Ail Ryfel Byd ar Fedi 3, 1939, ychydig dros 20 mlynedd oedd wedi mynd heibio ers diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf. Roedd y rhan fwyaf o’r oedolion yng Nghymru yn dal i gofio’r rhyfel cyntaf. 

Felly, roedd pawb yn poeni pan ddechreuodd rhyfel arall. Y tro hwn roedd disgwyl y byddai trefi a dinasoedd yn cael eu bomio. Byddai sifiliaid mewn perygl yn eu cartrefi, yn ogystal â’r rhai hynny oedd ar faes y gad. 

Roedd bywyd wedi bod yn anodd i lawer rhwng y ddau ryfel. Roedd llawer wedi colli eu gwaith adeg y Dirwasgiad Mawr ac yn byw mewn tlodi. Cafodd hyn effaith arbennig o ddrwg ar yr ardaloedd glofaol.

Roedd y rhyfel yn golygu y byddai swyddi newydd ar gael yn y fyddin neu mewn diwydiannau a oedd yn cefnogi’r rhyfel.

Ym mis Mawrth 1941, roedd llywodraeth Prydain wedi gorfodi pob merch rhwng 19 a 40 i gofrestru gyda’r canolfannau gwaith er mwyn gweithio mewn ffatrïoedd, yn y dociau, ar y tir neu i fod yn fecanyddion yn trin moduron.

Byddai’r rhyfel yn cael effaith mawr ar blant. Cyn dechrau’r rhyfela daeth gorchymyn i symud bron i filiwn o blant o’r trefi a’r dinasoedd mawr i gefn gwlad. Y bwriad oedd eu cadw'n ddiogel rhag y bomio. Roedden nhw’n cael eu galw’n ‘faciwîs’.

<table><thead><tr><th scope="col" colspan="2">Geirfa</th></tr></thead><tbody><tr><th scope="row">Sifiliaid:</th><td>Pobl nad oedd yn aelodau o’r lluoedd arfog - y fyddin, yr awyrlu neu'r llynges.</td></tr><tr><th scope="row">Y rheng flaen:</th><td>y rhan o’r fyddin sydd agosaf at y gelyn.</td></tr><tr><th scope="row">Dirwasgiad:</th><td>Pan fydd economi gwald yn dioddef am gyfnod sy’n aml yn arwain at dlodi a diweithdra.</td></tr><tr><th scope="row">Canolfannau gwaith:</th><td>Llefydd i bobl chwilio am waith.</td></tr><tr><th scope="row">Glofaol:</th><td>ansoddair sy’n disgrifio rhywbeth sy’n ymwneud â phwll glo neu’r diwydiant glo.</td></tr><tr><th scope="row">Faciwîs:</th><td>Rhai a gafodd eu symud o’r trefi a’r dinasoedd er mwyn eu diogelwch.</td></tr></tbody></table>

Pan ddechreuodd yr Ail Ryfel Byd ar Fedi 3, 1939, ychydig dros 20 mlynedd oedd wedi mynd heibio ers diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf.

Roedd y rhan fwyaf o’r oedolion yng Nghymru yn dal i gofio’r rhyfel cyntaf. Roedd llawer wedi ymladd neu wasanaethu fel staff meddygol ar y rheng flaen. Bu farw tua 40,000 o Gymry yn y Rhyfel Byd Cyntaf.

Felly, roedd pawb yn poeni pan ddechreuodd rhyfel arall. Y tro hwn roedd disgwyl y byddai trefi a dinasoedd yn cael eu bomio. Byddai sifiliaid felly mewn perygl yn eu cartrefi, yn ogystal â’r rhai hynny oedd ar faes y gad.

Roedd bywyd wedi bod yn anodd i lawer rhwng y ddau ryfel. Roedd llawer wedi colli eu gwaith adeg y Dirwasgiad Mawr ac yn byw mewn tlodi. Cafodd hyn effaith arbennig o ddrwg ar yr ardaloedd glofaol.

Roedd y rhyfel yn golygu y byddai swyddi newydd ar gael yn y fyddin neu mewn diwydiannau oedd yn cefnogi’r rhyfel.

Cafodd merched eu galw i weithio mewn ffatrïoedd yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, gan gymryd lle’r dynion oedd wedi mynd i ymladd. Ond pan ddychwelodd y dynion o'r rhyfel, Gorfodwyd y menywod i adael eu swyddi a’u hannog i aros gartref.. Yn ystod y 1920au a’r 1930au un o’r cyfleoedd prin i ferched ifainc Cymru oedd gadael eu cartrefi i fod yn forwynion i deuluoedd cyfoethog.

Ond adeg yr Ail Ryfel Byd daeth  cyfle i ferched weithio unwaith eto. Ym mis Mawrth 1941, roedd llywodraeth Prydain wedi gorfodi pob merch rhwng 19 a 40 i gofrestru gyda’r canolfannau gwaith er mwyn gweithio mewn ffatrïoedd, yn y dociau, ar y tir neu fel mecanyddion yn trin moduron.

Byddai’r rhyfel yn cael effaith mawr ar blant. Cyn dechrau’r rhyfela daeth gorchymyn i symud bron i filiwn o blant o’r trefi a’r dinasoedd mawr i gefn gwlad. Y bwriad oedd eu cadw'n ddiogel rhag y bomio. Roedden nhw’n cael eu galw’n ‘faciwîs’.

Dechreuodd yr awdurdodau eu symud at eu ‘teuluoedd’ newydd ar ddechrau’r rhyfel. Bydden nhw’n teithio ar drenau heb eu rhieni ond dan ofal athrawon.

Pan ddechreuodd yr Ail Ryfel Byd ar Fedi 3, 1939, ychydig dros 20 mlynedd oedd wedi mynd heibio ers diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf.

Glan Evans

Cymru yn 1939