Roedd awyren Glan Evans a'i griw o ddau wedi disgyn i’r môr oddi ar arfordir Ffrainc.

Roedden nhw’n gobeithio aros yn rhydd, ond cafodd y tri eu dal gan filwyr yr Almaen.

Cafodd Glan ei symud i le yn yr Almaen er mwyn cael ei holi.

Roedd yr Almaenwyr yn chwilio am wybodaeth gyfrinachol am ei awyrennau a’i deithiau.

Yn y pendraw cafodd Glan ei anfon i wersyll i garcharorion o’r enw Stalag Luft 3.

Daeth y gwersyll hwn yn enwog am y nifer o ymdrechion i ddianc yn ystod y rhyfel.

Aeth Dan a Sid i wersyll carchar gwahanol.



Cafodd Glan Evans a’i griw y ddamwain ar arfordir Normandie yn Ffrainc yn ystod cyrch bomio yn yr Ail Ryfel Byd.

Cafodd y tri eu harestio gan Almaenwyr ger tref Trouville-sur-Mer a’u hanfon i garchar ger Paris. Oddi yno aethon nhw i le o’r enw Dulag Luft, i’r de o ddinas Frankfurt-am-Main yn yr Almaen.

Dulag Luft oedd yr enw Almaeneg am wersyll arbennig lle cafodd aelodau Awyrlu’r cynghreiriaid eu holi am eu hawyrennau, eu sgwadron a phwy oedd wedi’u cynorthwyo ers iddyn nhw gael eu saethu i lawr. 

Roedd carcharorion yn aml yn cael eu cadw mewn cell fach ar eu pen eu hunain am ddyddiau heb gyfle i siarad â neb arall. Roedd hyn er mwyn gwneud iddyn nhw deimlo'n unig, yn ddryslyd ac yn bryderus am beth fyddai'n digwydd nesaf.

Oddi yno, cafodd Glan ei anfon at wersyll carcharorion rhyfel yng ngogledd Gwlad Pwyl. 

Un diwrnod, wrth gerdded o gwmpas y gwersyll, clywodd rhywun yn gweiddi: “Taffy!” Roedd y Cymry yn aml yn cael y llysenw ‘Taffy’ gan ffrindiau yn y lluoedd arfog. 

Hen ffrind o’i ddyddiau hyfforddi, Eric Margetts, oedd yn gweiddi arno. Roedd Eric wedi cael ei saethu i lawr yn gynharach yn y rhyfel.

Cyrhaeddodd Glan y gwersyll mewn pryd i weld y paratoadau olaf ar gyfer ymgais fawr i ddianc. Gwelodd y ffordd yr oedd y carcharorion yn gwylio pob gwarchodwr (gard) oedd yn y gwersyll er mwyn sicrhau nad oedden nhw’n dod o hyd i unrhyw ymdrechion i ddianc. 

Ym mis Mawrth 1943, llwyddodd 35 o ddynion ddianc drwy dwnnel oedd wedi'i gloddio yn adeilad y tai bach. Cafodd pob un eu dal yn ddiweddarach.

Yna ym mis Ebrill a mis Mai, cafodd pob un o garcharorion y gwersyll eu symud ar drên i dref Żagań (oedd yn cael ei adnabod ar y pryd fel Sagan) a gwersyll newydd o'r enw Stalag Luft 3.

Daeth y gwersyll hwn yn enwog oherwydd yr ymdrechion i ddianc oddi yno.

<table><thead><tr><th scope="col" colspan="2">Geirfa</th></tr></thead><tbody><tr><th scope="row">Gwarchodwr:</th><td>Rhywun sydd yn gwylio ar ôl carcharorion mewn carchar. (lluosog: Gwarchodwyr)</td></tr></tbody></table>

Cafodd Glan a’i griw eu harestio gan  Almaenwyr yn nhref Trouville-sur-Mer, yn Normandie, Ffrainc.

Treuliodd Nos Galan mewn carchar yn Le Bourget ger Paris cyn cael ei anfon i le o'r enw Dulag Luft, ger dinas Frankfurt-am-Main yn yr Almaen.

Dulag Luft oedd yr enw Almaeneg am ganolfan holi awyrenwyr y Cynghreiriaid a gafodd eu saethu i lawr dros Ewrop.

Roedd yr Almaenwyr am wybod pa awyrennau yr oedden nhw wedi bod yn hedfan, lle gawson nhw eu saethu a phwy oedd wedi eu helpu. Roedden nhw’n holi hefyd am eu sgwadron a'u maes awyr, ac am unrhyw offer newydd oedd ganddyn nhw yn eu hawyrennau.

Ceisiodd y rhan fwyaf beidio â rhannu unrhyw wybodaeth heblaw am enw, rheng a rhif llu awyr.

Roedd carcharorion yn aml yn cael eu cadw mewn cell fach ar eu pen eu hunain am ddyddiau heb gyfle i siarad â neb arall. Roedd hyn er mwyn gwneud iddyn nhw deimlo'n unig, yn ddryslyd ac yn bryderus am beth fyddai'n digwydd nesaf.

Oddi yno, cafodd Glan ei anfon at wersyll carcharorion rhyfel o’r enw Oflag XXIB yn nhref Szubin yng ngogledd Gwlad Pwyl. Ar y pryd roedd yr Almaenwyr yn defnyddio’r enw Almaeneg, Schubin ar y gwersyll.

Cyrhaeddodd Glan yno ar Chwefror 2, 1943. Yn fuan wedyn, wrth gerdded o gwmpas y gwersyll, clywodd rhywun yn gweiddi: “Taffy!”

Roedd y Cymry yn aml yn cael y llysenw ‘Taffy’ gan ffrindiau yn y lluoedd arfog. 

Eric Margetts, ei hen ffrind o’i ddyddiau hyfforddi, oedd yn gweiddi arno. Roedd Eric wedi cael ei saethu i lawr yn gynharach yn y rhyfel. Roedden nhw’n gallu siarad â’i gilydd unwaith eto yn Szubin. 

Roedd y carcharorion yn cadw’n brysur yn y gwersyll gyda chwaraeon a hobïau eraill. Cymerodd nifer ran mewn dramâu yn y theatr. Er nad oedd Glan wedi actio o'r blaen cymerodd ran yn y cynyrchiadau er mwyn llenwi’r amser.

Galwodd y carcharorion eu hunain yn ‘kriegies’, ffurf fyrrach o’r gair Almaeneg am garcharorion rhyfel: Kriegsgefangene.

Yn gyfrinachol, heb yn wybod i’r gwarchodwyr, roedd y carcharorion hefyd yn cynllunio i ddianc. Cyrhaeddodd Glan y gwersyll mewn pryd i weld y paratoadau olaf ar gyfer ymgais fawr i ddianc. Gwelodd y ffordd yr oedd y carcharorion yn gwylio pob gwarchodwr oedd yn y gwersyll er mwyn sicrhau nad oedden nhw’n dod o hyd i unrhyw ymdrechion i ddianc. Dywedodd fod y system ddiogelwch yn “effeithiol iawn”.

Ym mis Mawrth 1943, llwyddodd 35 o ddynion ddianc drwy dwnnel oedd wedi'i gloddio yn adeilad y tai bach. Cafodd pob un ei ddal yn ddiweddarach.

Yna ym mis Ebrill a mis Mai, cafodd pob un o garcharorion y gwersyll eu symud i'r de ar drên i dref Żagań (oedd yn cael ei adnabod ar y pryd fel Sagan) a gwersyll newydd o'r enw Stalag Luft 3.

Daeth y gwersyll hwn yn enwog iawn oherwydd yr ymdrechion i ddianc oddi yno.

Cafodd Glan a’i griw eu harestio gan  Almaenwyr yn nhref Trouville-sur-Mer, yn Normandie, Ffrainc.

Carcharor Rhyfel

Y misoedd cyntaf fel carcharor