Roedd yn hawdd i garcharorion ddiflasu am eu bod dan glo yn y gwersyll.

Roedd yn rhaid iddyn nhw ddod o hyd i rywbeth i'w wneud er mwyn codi hwyl.

Yn y llyfr lloffion yr oedd Glan yn ei gadw yn y carchar, ysgrifennodd am y pethau roedd y carcharorion yn mwynhau eu gwneud.

Roedden nhw’n cynnwys garddio, chwarae rygbi, pêl-droed, pêl-fasged, athletau; a gemau fel gwyddbwyll a chardiau. 

Roedd llawer o bobl yn hoffi cymryd rhan mewn dramâu a sioeau gan gynnwys Glan.

Roedd y carcharorion, a oedd yn galw eu hunain yn kriegies, hefyd wedi creu cwrs golff bach y tu mewn i'r gwersyll.

Cynigodd Glan wirfoddoli i wneud peli golff o gortyn, darnau o hen esgidiau a phlaster.

Weithiau byddai ffenestr yn y caban yn cael ei thorri ar ddamwain gan bêl golff!

<table><thead><tr><th scope="col" colspan="2">GAIR ANODD</th></tr></thead><tbody><tr><th scope="row">LLYFR LLOFFION:</th><td>Llyfr gwag ar gyfer sticio darluniau a ffotograffau ynddo. </td></tr><tr><th scope="row">GWYDDBWYLL:</th><td>Gêm fwrdd i ddau lle mae gan y ddau chwaraewr 16 darn yr un, gan gynnwys  brenin a brenhines.</td></tr></tbody></table>



Roedd diflastod bywyd bob dydd yn broblem i garcharorion. Gallai wneud eu bywyd hyd yn oed yn fwy anodd.

Roedd yn bwysig eu bod yn dod o hyd i ffyrdd o gadw’n brysur yn y gwersyll.

Ymunodd Glan â'r bobl oedd yn cynnal y theatr, gan drefnu dramâu a sioeau adloniant gyda chanu, dawnsio a dweud jôcs.

Yn ei nodiadau, nododd Glan yr hobïau canlynol oedd yn boblogaidd gyda’r carcharorion: garddio, rygbi, pêl-droed, golf, pêl-fasged, athletau,  drama,canu/cerddorfa a gemau fel gwyddbwyll a pocer.

Yn aml roedd gemau yn cael eu cynnal rhwng pobl o wahanol wledydd. Y carcharor o Gymru, Ken Rees, a gafodd ei eni yn Rhiwabon, oedd yn trefnu tîm Cymru. 

Roedd Glan yn hoff o chwarae golff - camp a fyddai'n dod yn rhan fawr o fywyd y gwersyll.

Creodd y carcharorion cwrs golff naw-twll mewn gwahanol rannau o Gompownd y Dwyrain, yn bennaf mewn rhannau syth rhwng cabanau’r barics a'r ffens berimedr.

Penderfynodd Glan wirfoddoli i greu peli golff. Gwnaeth y rhain o gordyn neu gotwm a gwadnau hen esgidiau campfa, ac yna eu gorchuddio â phlaster (ar gyfer clwyfau). Yn nes ymlaen, dechreuodd Glan a charcharorion eraill wneud y peli o rwber a'u gorchuddio â lledr wedi'i wnïo'n dynn.

Cafodd sawl damwain ei achosi gan gemau golff. Cafodd sawl ffenest eu torri yn y cabanau, glaniodd peli o dan yr adeiladau neu y tu hwnt i’r weiren rybudd. Torrodd un y pen oddi ar blanhigyn tomato oedd yn cael ei dyfu gan garcharor.

Er gwaethaf y damweiniau, roedd chwarae golff yn codi calon y carcharorion ac yn hwb enfawr i’w morâl. 

<table><thead><tr><th scope="col" colspan="2">Geirfa</th></tr></thead><tbody><tr><th scope="row">Perimedr:</th><td>Y ffin o amgylch y gwersyll.</td></tr><tr><th scope="row">Gwirfoddoli:</th><td>Cynnig gwneud gwaith heb dâl.</td></tr><tr><th scope="row">Morâl:</th><td>Ysbryd a hyder.</td></tr></tbody></table>

Roedd diflastod bywyd bob dydd yn broblem i garcharorion. Gallai wneud eu bywyd hyd yn oed yn fwy anodd.

Roedd yn bwysig eu bod yn dod o hyd i ffyrdd o gadw’n brysur yn y gwersyll gan gymysgu ag eraill a chadw’n heini ac iach, er gwaethaf eu hamgylchiadau.

Ymunodd Glan â'r bobl oedd yn cynnal y theatr, gan drefnu dramâu a sioeau adloniant gyda chanu, dawnsio a dweud jôcs.

Yn ei nodiadau, nododd Glan yr hobïau canlynol oedd yn boblogaidd gyda’r carcharorion: garddio; rygbi; pêl-droed; golff; pêl-fasged; athletau; drama; canu/cerddorfa; a gemau cardiau gan gynnwys ‘bridge’ a phocer.

Yn aml roedd gemau yn cael eu cynnal rhwng pobl o wahanol wledydd. Y carcharor o Gymru, Ken Rees, a gafodd ei eni yn Rhiwabon, oedd yn trefnu tîm Cymru. Pan na allai ddod o hyd i ddigon o chwaraewyr, roedd y gofyn i unrhyw un â chyfenw Cymreig i ymuno â'r tîm.

Roedd Glan yn hoff o chwarae golff - camp a fyddai'n dod yn rhan fawr o fywyd y gwersyll.

Yn ystod haf 1943, creodd y carcharorion gwrs golff naw twll mewn gwahanol rannau o Gompownd y Dwyrain, yn bennaf mewn rhannau syth rhwng cabanau’r barics a'r ffens berimedr.

‘Prin y gellid dychmygu amodau llai addas ar gyfer golff,’ ysgrifennodd un o ffrindiau Glan yn ei lyfr lloffion.

Ar y dechrau, dim ond un ffon golff oedd gan y dynion rhyngddyn nhw a doedd dim tyllau.  Roedd yn rhaid i’r enillydd daro polyn neu fonyn coeden oedd wedi’i adael yn y Compownd wrth adeiladu’r gwersyll.

Ymhen hir a hwyr cafodd mwy o ffyn golff eu creu gyda thua 100 o garcharorion yn awyddus i chwarae. A byddai grwpiau - fel torf mewn twrnamaint golff - yn cerdded gyda’r chwaraewyr wrth i’r gêm fynd yn ei blaen.

Penderfynodd Glan wirfoddoli a rhoi cynnig ar greu peli golff. Gwnaeth y rhain o gordyn neu gotwm a gwadnau hen esgidiau campfa, ac yna eu gorchuddio â phlaster (ar gyfer clwyfau). Yn nes ymlaen, dechreuodd Glan a charcharorion eraill wneud y peli o rwber a'u gorchuddio â lledr wedi'i wnïo'n dynn.

Cafodd sawl damwain ei achosi gan gemau golff. Cafodd sawl ffenest eu torri yn y cabanau, glaniodd peli o dan yr adeiladau neu y tu hwnt i’r weiren rybudd. Torrodd un y pen oddi ar blanhigyn tomato oedd yn cael ei dyfu gan garcharor.

Er gwaethaf y damweiniau, roedd chwarae golff yn codi calon y carcharorion ac yn hwb enfawr i’w morâl. 

Ysgrifennodd ffrind Glan yn ei lyfr lloffion: ‘Ni ellir rhoi gormod o bwyslais ar ba mor bwysig oedd golff i gynifer ohonom. Ar adeg pan oedd popeth i'w weld yn sefyll yn ei unfan a'r dyfodol yn bellach i ffwrdd nag erioed, daeth â diddordeb newydd i ni ac unwaith eto roedd y dyddiau’n llithro heibio’n iach, a heb fod yn annymunol. I mi roedd yn achubiaeth a gwn fod ugeiniau o bobl eraill yn cytuno â mi.’<table><tbody><tr><th scope="row">Cwestiwn:</th><td>Os oeddech chi'n garcharor gyda Glan pa un o'r hobïau hoffech chi fod wedi'i wneud, a pham?</td></tr></tbody></table>

Roedd diflastod bywyd bob dydd yn broblem i garcharorion. Gallai wneud eu bywyd hyd yn oed yn fwy anodd.

Carcharor Rhyfel

Hobïau a diddordebau